Ақпараттық-коммуникациялық және химиялық технология
№ 1 (26) - 2025 / 2025-03-31 / Көрілім саны: 47
СУ ОБЪЕКТІНІҢ СИПАТТАРЫН ЕСКЕ АЛУ МЕН СЕЛДІҢ САЛДАРЫН БОЛЖАУ
Авторлар
- Мазақов Т.Ж. +−
- Мазақова Ә.Т. +−
- Джомартова Ш.А.
- Мазакова Б.М. +−
- Әлиасқар М.С. +−
- Мергенгали Е.К. +−
- Досаналиева А.Т. +−
- Майлыбаева А.Д.+−
Кілтті сөздер
бассейн, математикалық модель, бөгет, болжау, сел
DOI сілтемесі:
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Аңдатпа
2010 жылдың көктемінде Алматы облысында, 2014 жылы Қарағанды облысында, ал 2024 жылдың басында Қазақстанның солтүстік облыстарында адам шығынымен және айтарлықтай шығынмен қатар жүретін жойқын су тасқыны болды. Бұл іс-шаралар гидротехникалық құрылыстарды бақылаудың тиімді жүйелерінің қажеттілігін көрсетті.
Су объектілеріндегі гидрологиялық жағдайды бақылаудың заманауи жүйелері адам мен қоршаған ортаға ықтимал қауіптерді алдын ала анықтауға мүмкіндік береді. Мониторингтің негізгі мақсаты – төтенше жағдайларды болжауға қажетті нақты мәліметтерді қамтамасыз ету. Мұндай жүйелерді жобалау нақты уақыт режимінде резервуар ұстай алатын су көлемін есептеуге, сондай-ақ оны толтыру сәтін және бөгеттің бұзылу қаупін болжауға қабілетті математикалық модельдерді әзірлеуді және талдауды қамтиды. Мұндай жүйелерді пайдалану экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша жедел шараларды қабылдауға ықпал етеді.
Бұл жұмыста селдің салдарын бағалауға қабілетті болжау жүйесі ұсынылған. Әзірленген жүйе математикалық модельдеу әдістеріне негізделген. Өзінің аналогтарынан айырмашылығы, ұсынылған модель су қоймасының параметрлерін де, өзен арнасының ерекшеліктерін де ескереді.
Жүйені тәжірибеге енгізу үшін Python тілінде бағдарламалық жасақтама жасалды. Жүргізілген эксперименттер модель нақты жағдайларды сенімді түрде көрсететінін және әртүрлі сценарийлерде сәтті қолданыла алатынын көрсетті.
